Kural olarak alacaklının borcun ifasına karşı talepte bulunabilmesi hakkı borcun muaccel olması ile mümkündür. Ancak eser sözleşmelerinde bu kuralın bir istisnası bulunmakta olup alacaklı, teslim borcunun muacceliyet tarihinden önce bir takım haklarını kullanabilir.
Türk Borçlar Kanunun 473. Maddesi ilk fıkrasına göre, “Yüklenicinin işe zamanında başlamaması veya sözleşme hükümlerine aykırı olarak işi geciktirmesi ya da iş sahibine yüklenemeyecek bir sebeple ortaya çıkan gecikme yüzünden bütün tahminlere göre yüklenicinin işi kararlaştırılan zamanda bitiremeyeceği açıkça anlaşılırsa, iş sahibi teslim için belirlenen günü beklemek zorunda olmaksızın sözleşmeden dönebilir. Maddenin ikinci fıkrası ise “Meydana getirilmesi sırasında, eserin yüklenicinin kusuru yüzünden ayıplı veya sözleşmeye aykırı olarak meydana getirileceği açıkça görülüyorsa, iş sahibi bunu önlemek üzere vereceği veya verdireceği uygun bir süre içinde yükleniciye, ayıbın veya aykırılığın giderilmesi; aksi takdirde hasar ve masrafları kendisine ait olmak üzere, onarımın veya işe devamın bir üçüncü kişiye verileceği konusunda ihtarda bulunabilir.“ şeklinde bir düzenleme yapmaktadır.
Bu durumda kanunun iş sahibine muacceliyet zamanından önce isterse kullanabileceği iki farklı hukuksal koruma aracı sunduğunu söyleyebiliriz. Bu haklar TBK 473 Uyarınca:
A. İş sahibinin yüklenicinin eser teslim borcunun muacceliyet öncesi eser sözleşmesinden dönme hakkı, (Maddenin 1. Fıkrasınca)
B. İşin sahibinin eser tamamlanmadan ayıplı ve sözleşmeye aykırı olacağının belli olduğu durumlarda işi başkasına yaptırma hakkı (Maddenin 2. Fıkrasınca)
Şeklindedir.
A. İş Sahibinin Yüklenicinin Eser Teslim Borcunun Muaccelliyet Öncesi Eser Sözleşmesinden Dönme Hakkı
İş sahibinin kanunda belirtilen bu hakkı kullanabilmesi için gerçekleşmesi gereken bazı şartlar vardır. Bu şartları maddi ve şekli olmak üzere iki başlık altında inceleyebiliriz.
- Maddi Şartlar
Kanunun 473. Maddesi ilk fıkrasından da anlaşılacağı üzere sözleşmeden dönme hakkının kullanılabilmesi için her şeyden evvel
- Yüklenicinin işe zamanında başlamaması,
- Sözleşmenin hükümlerine aykırı olarak işin geciktirilmesi,
- Gecikme nedeniyle işin kararlaştırılan zamanda bitirilemeyecek olması
Şartlarından birinin gerçekleşmesi gerekmektedir. Sayılan bu şartların hangisine dayanılarak sözleşmeden dönüleceği yine sözleşmede yer alan “teslim veya tamamlanma” tarihinin kararlaştırılmasına göre değişiklik gösterecektir.
Teslim veya Tamamlanma Tarihinin Kararlaştırılmadığı Durumlarda Dayanak Noktası Olabilecek Hususlar
Yüklenici, eseri meydana getirmeye zamanında başlamadığı durumlarda iş sahibinin “yüklenicinin işe başlamaması” hususuna dayalı olarak sözleşmeden dönebilmesi için sözleşme de bir teslim yahut tamamlama tarihinin kararlaştırılmamış olması gerekmektedir.
Örneğin teslim zamanı haziran ayı olarak belirlenmiş bir elbise dikim işi için iş sahibi, nisan ayında “yüklenicinin işe zamanında başlamaması” sebebine dayalı olarak sözleşmeden dönme hakkını kullanamaz. Elbette dikilecek elbisenin çok teferruatlı olması ve dikimine nisan ayında başlanacak olmasına rağmen haziran ayına kadar yetişmeyeceği çok net bir biçimde görülüyorsa bu durumda TBK 473/I’e göre işin kararlaştırılan zamanda bitirilemeyecek olması nedeniyle sözleşmeden dönülebilecektir.
Aynı şekilde sözleşmenin hükümlerine aykırı olarak işin geciktirilmesi nedeniyle sözleşmeden dönülebilmesi için de bir teslim veya tamamlanma tarihinin sözleşmede kararlaştırılmamış olması gerekmektedir. Madde hükmünde düzenlenen “geciktirme” kavramından anlaşılması gereken yüklenicinin işi olması gerekenden daha yavaş bir tempoda görüyor veya kesintiye uğratıyor olması şeklindedir. Ancak burada altını çizmemiz gereken önemli bir husus vardır ki o da bu gecikmenin yükleniciden kaynaklanmayan sebeplerle meydana gelmesi durumunda gecikmeye bağlı olarak sözleşmeden dönmenin mümkün olmamasıdır. Örneğin bir evin dış cephesinin boyanması konusunda akdedilen sözleşme de yüklenici yağmur yağmasına bağlı olarak bir süredir işe devam edemiyorsa bu durumda yağmurun sebep olduğu yavaşlama nedeniyle iş sahibi gecikmeye bağlı olarak sözleşmeden dönemez.
Teslim veya Tamamlanma Tarihinin Kararlaştırıldığı Durumlarda Dayanak Noktası Olabilecek Hususlar
Bu durumda iş sahibinin TBK 473/I’de yer alan “İş sahibine yüklenemeyecek bir sebeple ortaya çıkan gecikme nedeniyle işin kararlaştırılan zamanda bitirilemeyecek olması” nedeniyle sözleşmeden dönülebilmesi için teslim veya tamamlanma tarihinin sözleşmede belirtilmiş olması gerekmektedir.
Örneğin Mayıs 2017’de akdedilen 10 katlı bir apartman inşası için teslim tarihi Mayıs 2018 şeklinde belirlendiyse ve Mart 2018’e gelinmesine rağmen inşaat henüz başlamadıysa inşaatın sözleşmede belirtilen teslim tarihine kadar tamamlanamayacağı objektif olarak görülmektedir. Bu durumda iş sahibi söz konusu hükme dayanarak sözleşmeden dönme hakkını kullanabilecektir.
Ayrıca doktrinde ki hâkim görüşe göre bir yapma borcu söz konusu olduğu takdirde TBK 113/I’de öngörülen şartların gerçekleşmesi durumunda iş sahibi masrafı borçluya ait olmak üzere edimin kendisi veya üçüncü bir kişi tarafından ifasına izin verilmesini hâkimden isteyebilecektir.
Yukarıda bahsettiğimiz hususlar hakkında genel bir toparlama yapmak gerekirse TBK 473/I’e göre sözleşmeden dönmek isteyen iş sahibi öncelikle hangi gerekçeye dayanacağını sözleşme de bir süre kararlaştırılıp kararlaştırılmadığına göre tespit etmeli ve ardından aşağıda bahsedeceğimiz şekli şartlara uygun olarak hareket etmelidir.
- Şekli Şartlar
Yukarıda bahsettiğimiz dönme şartlarını konunun net bir biçimde anlaşılması için bir kez daha yineleyelim. İş sahibi TBK 473/I’e göre sözleşmeden dönme hakkını kullanmak istiyorsa yüklenicinin işe zamanında başlamaması, işin sözleşmeye aykırı bir şekilde ertelenmesi ve işin sözleşmede öngörülen tarihe kadar tamamlanamayacağının belli olması koşullarından birinin gerçekleşmesi gerekir.
Yüklenicinin işe zamanında başlamamasına ve işin sözleşmeye aykırı bir şekilde ertelenmesi (geciktirilmesi) durumlarında yükleniciye işe başlaması ve hızını olması gereken tempoya çıkarması için uygun bir süre verilmesi gerekir. Zaten bu sebeplere bağlı olarak sözleşmeden dönülebilmesi için sözleşmede bir teslim veya tamamlanma tarihinin belirtilmemiş olması gerekmektedir. Diğer bir değişle bir teslim veya tamamlanma zamanının belirlenmemiş olması sebebiyle yüklenicinin işe başlamaması veya işi sözleşmeye aykırı bir şekilde ertelemesi durumunda bir ihtarda bulunulmalıdır ki yüklenici artık “ipleri eline alması” gerektiğinin farkına varsın. Doktrin de madde metninde geçen “iş sahibi teslim için belirlenen günü beklemek zorunda olmaksızın” ifadesine dayanarak dönme hakkının kullanılabilmesi için uygun bir süre verilmesine gerek olmadığını savunan yazarlarda mevcuttur. Kanımızca dönme beyanının ağırlığı göz önünde bulundurulduğunda uygun bir süre vermek isabetli olacaktır.
Bütün tahminlere göre yüklenicinin işi kararlaştırılan zamanda bitiremeyeceğinin açıkça anlaşıldığı durumlara ise uygun bir süre verilmesine gerek yoktur. Zaten aksi bir görüş maddenin ruhu ile bağdaşmamaktadır. İşin ifa zamanına yetişmeyeceğinin belli olduğu durumlarda uygun süre verilmesi son derece anlamsız olacaktır. Zaten TBK 124/I düzenlemesi de bu yöndedir.
- Hukuksal Sonuçlar
TBK m. 473/I sözleşmeden dönebilir şeklinde bir düzenleme yapmış olsa da doktrin de iş sahibinin TBK m. 125/II’de belirtilen seçimlik haklarından birisini de kullanabileceği yönünde görüş ağırlığı vardır. Buna göre iş sahibi TBK m.473/I’de ki koşullar gerçekleşmişse ve yüklenici kusurluysa:
- Sözleşmeden dönmek yerine aynen ifada ısrarcı olup gecikme tazminatı talep edebilir,
- Aynen ifadan vazgeçtiğini bildirerek müspet (olumlu) zararlarının tazminini isteyebilir.
Kanaatimizce TBK m.473/I hükmünün TBK Genel Hükümlerince borçlu temerrüdüne ilişkin hükümlerce tamamlanması isabetsizdir. Bizce iş sahibi, TBK m.473/I’e göre sözleşmeden dönme hakkını kullanarak yüklenici kusurlu ise uğradığı olumsuz zararları tazmin edebilir ancak aynen ifada ısrar ederek gecikme tazminatı yahut aynen ifadan vazgeçerek müspet zararlarının tazminini isteyemez.
B. İş Sahibinin Eserin Yüklenicinin Kusuru Yüzünden Ayıplı veya Sözleşmeye Aykırı Olarak Meydana Getirileceği Durumunda İşi Başkasına Yaptırması
TBK m.473/II’ye göre “Meydana getirilmesi sırasında, eserin yüklenicinin kusuru yüzünden ayıplı veya sözleşmeye aykırı olarak meydana getirileceği açıkça görülüyorsa, iş sahibi bunu önlemek üzere vereceği veya verdireceği uygun bir süre içinde yükleniciye, ayıbın veya aykırılığın giderilmesi; aksi takdirde hasar ve masrafları kendisine ait olmak üzere, onarımın veya işe devamın bir üçüncü kişiye verileceği konusunda ihtarda bulunabilir.” Bu düzenlemeye göre meydana getirilen bir eserin açık bir şekilde sözleşmeye aykırı olacağı veya ayıplı olacağı görülüyorsa bu durumda iş sahibi, sözleşmede ki ihlalin önlenmesi yahut ayıbın giderilmesi için ihlal edilen veya ayıba sebebiyet veren hususu yükleniciye bildirecek ve ayıbın giderilmemesi veya ihlalin önlenmemesi durumunda hasar ve masrafların yükleniciye ait olmak üzere onarımın ve işe devamın üçüncü kişiye verileceğini ihtar edecektir.
İş sahibi, yukarı da ki maddeye uygun olarak ihtarda bulunduktan sonra ihlalin önlenmemesi veya ayıbın giderilmemesi durumunda onarımın veya işin devamını hâkim kararına ihtiyaç olmaksızın üçüncü bir kişiye verebilecektir.
Kanun maddesi onarımın veya iş devamının üçüncü bir kişiye verileceği konusunda bir düzenleme olsa da doktrinde TBK m.125’te yer alan borçlunun temerrüdüne ilişkin seçimlik haklarında kullanılabileceği ileri sürülmektedir. Bu görüşe göre iş sahibi verilecek uygun sürenin ardından ayıbı üçüncü bir kişiye düzelttirme veya sözleşmeye aykırılığın üçüncü bir kişi tarafından giderilmesi hakkını kullanmayarak sürenin sonunda derhal beyanla ifadan vazgeçerek olumlu zararlarını isteyecek veya sözleşmeden dönerek olumsuz zararlarını isteyebilecektir.
İnsanlar Bu Konuyu Tartışıyor.
Yorumları göster Hide commentsavukat bey bizim site yönetiminde bitmeyen inşaat var altı aydır ve sonundabitti. çouk parkı için verdiğimiz o kadar paraya ramen bozuk bir salıncak taktılar. yönetici ile görüstüm bekle dedi ama umursamıuor. ne yapalım, saygılarımla