Vergi Hukukunda Zaman Aşımı

1. Giriş

Zamanaşımı en genel şekilde vergi idaresinin sürenin geçmesi sebebiyle artık alacağını talep etmesinin mümkün olmamasıdır. Bu durumun borçlu tarafından ileriye sürülmesine gerek yoktur. Hâkim, zaman aşımını re’sen olarak nazara alır. Zamanaşımına uğramış bir kamu alacağı için vergi idaresi ödeme emri düzenleyemez. Ancak zamanaşımına uğramış bir vergi yine de mükellef tarafından ödenebilir. Bu sebepten dolayı zamanaşımının vergi alacağını ortadan kaldırdığını söylemek yerine, vergi alacağının tahsil edilebilme yetkisini ortadan kaldırıldığını söylemek daha doğru olur.¹

Vergi Hukukunda “Tahakkuk Zamanaşımı” ve “Tahsil Zamanaşımı” olmak üzere iki çeşit zamanaşımından söz edilmiştir.

2. Tahakkuk Zamanaşımı²

Tahakkuk zamanaşımı 213 Sayılı Vergi Usul Kanununda düzenlenmiştir. Kanunun 114. Maddesine göre vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar.
Bu hükme göre örneğin 2014’te edilen gelirin (hangi ay olduğunun bir önemi yok) zamanaşımına uğrama tarihi 31 Aralık 2019 olacaktır. Bir başka ifadeyle 2014’te elde edilen gelirin zamanaşımına uğramaması için 1 Ocak 2015 – 31 Aralık 2019 tarihleri arasında tarh ve tebliğ edilmiş olması gerekmektedir.

İstisnai Durumlar

Yukarıda yer alan hüküm en genel kuraldır ancak bazı durumlar istisna teşkil etmektedir.

Katma Değer Vergisi’nde (KDV) vergi alacağı malın ya da hizmetin teslimi ile doğar. Bu nedenle zamanaşımı bu yılı izleyen yılın başından itibaren başlayacaktır.
Veraset ve İntikal Vergisinde mükefelliyet beyanname verildiyse bu tarihte, beyanname verilmediyse intikal eden malların idarece öğrenildiği tarihte başlayacağından zamanaşımı da bu tarihleri izleyen yılın başından itibaren başlayacaktır.3
Emlak Vergisinde bildirimde bulunulmayan bina ve araziler için zamanaşımının başlangıcı idarenin durumu öğrendiği andan itibaren takip eden yılın başından itibaren başlayacaktır.4

Tahakkuk Zamanaşımını Durduran ve Kesen Haller⁵

Vergi Usul Kanununun 114. Maddesine göre vergi dairesince matrah takdiri için takdir komisyonuna başvurulması zaman aşımını durdurur. Duran zamanaşımı mezkûr komisyon kararının vergi dairesine tevdiini takip eden günden itibaren kaldığı yerden işlemeye devam eder. Ancak işlemeyen süre her hâl ve takdirde bir yıldan fazla olamaz.

Takdir komisyonunun incelemeyi bitirip matrah takdirini vergi idaresine bildirmesinin ardından bu bildirimi takip eden günden itibaren süre kaldığı yerden işlemeye devam eder. Burada önemli olan husus takdir komisyonuna matrah takdiri için başvurulmasıdır. Diğer durumlarda (kıymet takdiri, emsal bedel tayini gibi) zamanaşımı durmayacaktır.

Yine Vergi Usul Kanunu 15. Maddesince mücbir sebeplerin varlığı, zamanaşımını durduran bir diğer haldir. Aynı kanunun 13. Maddesinde bu sebepler:

Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk;
Vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler;
Kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi gaybubetler;
Sahibinin iradesi dışındaki sebepler dolayısıyla defter ve vesikalarının elinden çıkmış bulunması

Şeklinde sayılmıştır. Mücbir sebep dolayısıyla zamanaşımının durması için mücbir sebebin malum olması veya ilgililer tarafından ispat veya tevsik edilmesi gerekmektedir.

3. Tahsil Zamanaşımı

Tahsil zamanaşımı, 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunda düzenlenmiştir. Bu kurum tarh, tebliğ ve tahakkuk aşamaları tamamlanmış ve miktarı kesinleşmiş verginin mükellef tarafından ödenmemesi durumunda ortaya çıkar. Kanunun 102. Maddesine göre Amme alacağı, vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren 5 yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar.

Örneğin vade tarihi 2008 yılı mart ayı olan bir vergi için tahsil zamanaşımı süresi 01.01.2009 tarihinde başlayacak ödemenin yapılmaması durumunda 31.12.2013 tarihinde zamanaşımına uğrayacaktır.

Ayrıca asıl verginin yanında vergi cezalarının da zamanaşımına uğrayacağını belirtmemiz gerekmektedir.

Tahsil Zamanaşımını Durduran ve Kesen Haller

Durduran Haller:⁶

Borçlunun yabancı memlekette bulunması,
Borçlunun hileli iflas etmesi,
Borçlunun terekesinin tasfiyesi nedeniyle hakkında takibat yapılmasının olanaksızlığı.

Kesen Haller:⁷

Ödeme,
Haciz tatbiki,
Cebren tahsil ve mameleleri sonucunda yapılan her çeşit tahsilat,
Ödeme emri ve tebliğ,
Mal bildirimi,
İhtilaflı amme alacaklarında kaza mercilerince bozma kararı verilmesi.

Özetlemek gerekirse neredeyse idare tarafından yapılan her türlü hareket zamanaşımını kesmektedir.

Gündelik hayatta zamanaşımının kesilmesi amacıyla sürenin dolmasına birkaç gün kala mükellef adına vezneye çok cüzi miktarlarda kısmi ödemeler yapıldığı ve bu ödemeler nedeniyle zamanaşımının bir türlü dolmadığı görülmektedir. Ancak Danıştay vermiş olduğu kararlarda yapılan bu cüzi ödemelerin hayatın olağan akışına aykırı olduğunu, bir başka ifadeyle mükelleften beklenemeyecek olduğunu kabul ederek bu tür ödemelerin zamanaşımını kesmediği yönünde karar vermektedir.

Zamanaşımın kesilmesi ve durması arasında çok ciddi farklar vardır. Zamanaşımının kesilmesi durumunda geçen süreler silinmekte ve zamanaşımı sıfırdan başlamaktadır. Zamanaşımının durmasındaysa geçen süreler sonradan hesaba dâhil edilmektedir.

Bu durum tahsil zamanaşımı için geçerlidir. Zamanaşımı dolduktan sonra idarece cebren tahsil olanağı ortadan kalkmaktadır. Ancak mükellef yine de ödeme yapabilir. Tarh zamanaşımında ise vergi alacağı ortadan kalkmaktadır.
Tahakkuk zamanaşımı tarh zamanaşımı olarak da adlandırılmaktadır.
7338 Sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu m.20
1319 Sayılı Emlak Vergisi Kanunu m.40
Vergi Usul Kanununda Tahakkuk Zamanaşımını kesen bir neden bulunmamaktadır.
6183 Sayılı AATUHK m. 104’te belirtilmiştir.
6183 Sayılı AATUHK m. 103’te belirtilmiştir.